|
GRENSGEBIEDEN, STADSRANDEN EN PERIFERIE zijn bij
uitstek gebieden waar functies een plaats vinden die door de stad problematisch
gevonden worden. Met haar groei duwt de oprukkende stad die activiteiten
vervolgens weer voor zich uit. Met het bouwen van de wijk Westergouwe
bereikt Gouda haar buitengrenzen. Komen er in de komende tijd geen grenswijzigingen
of gemeentelijke herindelingen meer tot stand, dan zal Gouda nog meer
moeten verdichten en inbreiden. De schaarste van grondgebied zorgt er
voor dat de perifere functies die de stad gewend was voor zich uit te
duwen in de toekomst door de grenzen van de stad terug in het stedelijk
gebied gekaatst worden.
De opdracht bij dit project was om te onderzoeken op welke wijze de ‘perifere
conditie’ zich in Gouda voordoet en tot welke voorstellen dat zou
kunnen leiden.
In het project wordt op zoek gegaan naar functies in het stedelijk gebied
van Gouda die zich slecht een plaats weten te veroveren maar in principe
niet hoeven te conflicteren met de woonfunctie van een gebied. Sterker
nog, die daar juist een ontmoetingsfunctie aan toe kunnen voegen. Deze
functies worden als pioniers in het nieuw te ontwikkelen deel van Gouda,
Westergouwe, uitgezet. Ontwerpvoorstellen worden gedaan die het mogelijk
maken dat de stad later, na het overwinnen van de koudwatervrees, deze
gebieden kan omhelzen alsof het grachtengordels en historische markten
zijn.
De traditionele periferie.
De periferie vormt in de stedenbouw een koppel met het centrum. Vanouds
boden stadscentra veiligheid en regelgeving. De gebieden buiten deze veilige
en geordende centra waren plaatsen met meer bandeloosheid, anarchisme,
tolerantie en opportunisme. Deze flexibele zones waren essentieel voor
een gezonde ontwikkeling van de steden: ze maakten het mogelijk de centra
ordelijk te houden door vervuilende elementen als vuilnisbelten en vervuilende
industrieën op te nemen; was de grond er goedkoper waardoor functies
met een extensief ruimtegebruik of lage rentabiliteit, zoals stads- en
volkstuinen of begraafplaatsen er terecht konden; was het een broedplaats
van innovaties doordat pioniers zich er konden vestigden om avonturen
en experimenten te beginnen; en vormde de periferie de kraamkamer van
de stad. Met de geleidelijke toename van de voorzieningen werd het voorland
vanzelf in het stedelijk gebied opgenomen en herhaalde het proces zich
een eindje verderop.
De perifere conditie.
Met de Vestingwet van 1874 werden de steden verlost van hun defensieve
taken, konden de vestingen tegen de vlakte en verdween de ruimtelijke
begrenzing van veel steden.
De stadsuitbreiding kwam hierdoor in een stroomversnelling. Dit heeft,
in combinatie met de ontwikkeling van vervoermiddelen, zowel de centra
als de periferieën drastisch veranderd. De periferieën werden
centrum, de centra kregen een zekere perifere karakteristiek. Inmiddels
is in de meeste steden de stadsrand geformaliseerd en keert de perifere
ontwikkeling naar binnen, naar verlaten industrieterreinen, naoorlogse
woonwijken en ‘stedelijke leegtes’, kleine enclaves van ongeplandheid
in het stedelijk gebied. Hier gelden de wetten van de stad en zijn de
voorzieningen van de stad aanwezig. Tegelijk is er een manifeste behoefte
aan tijdelijk gebruik, ongereguleerdheid en bestuurlijke tolerantie. Deze
behoefte blijft bestaan, ondanks de onmogelijkheid van een werkelijk perifeer
gebruik en vertaalt zich in het zoeken naar nieuwe mogelijkheden.
De Goudse periferie. Gouda
wil blijven groeien, zonder dat hiervoor de fysieke ruimte is of de noodzakelijke
woningcontingenten zijn. In deze omstandigheden kan een uitweg worden
gevonden door het toepassen van ‘perifere’ vestigingsmodellen
in de stad. Te denken valt aan semi-permanente of nomadische woonoplossingen,
die buiten de regels van de woningcontingenten vallen, maar wel aantrekkelijke
en gevarieerde woonmilieus kunnen opleveren, of aan het handhaven van
een gebied met grote kavels voor het behouden van laagwaardige functies.
Intraferie. In Gouda
ontstaan nieuwe initiatieven steeds vaker in het centrum en de woonwijken
zelf. Dit is de nieuwe incarnatie van de periferie: de intraferie.
Een kerk wordt gesticht in een parkeerkelder. Een groen balkon wordt marktkraam,
bonsai hobbyisten beginnen in de achtertuin een tuincentrum, pornoamateurs
op drie hoog een filmstudio. In een verpauperde wijk geeft een Marokkaanse
(Mercedes) dealer vanuit zijn carport de gemeenschap een nieuwe impuls.
|